waa maxay nafaqo xumo?

 Nafaqo-xumadu waa xaalad soo baxda marka jiku aanu helin qadarka saxda ah ee nafaqada uu u baahan yahay si loo ilaaliyo unugyada caafimaadka qaba iyo shaqada xubnaha. 

xaaladahaas waxaa ka mid ah sida (undernutrition, overnutrition and micronutrient deficiency diseases( like vitamin A deficiency, iron deficiency anemia, iodine deficiency disorders and zinc deficiency)).

Nafaqo-xumadu waxay inta badan saamaysaa dadka qaybahan soo socda:

• Dhallaanka iyo carruurta uurka ku jirka ilaa laba (2) sano 

• Carruurta aan naaska nuujin

• Haweenka uurka leh iyo kuwa nuujinaya

• Dadka la ildaran cudur daba-dheeraada ama faafa

• Dadka cunno yarida haysato

Noocyada nafaqo-xumada

a) Undernutrition(nafaqo darro)

Tani waa nafaqo yaraan ka dhalatay qaadashada cunto aan ku filnayn 

ama awood la'aanta jidhku inuu beddelo ama nuugo cuntada.

Undernutrition ka  waa nooca ugu caansan uguna fudud ee la arki karo ee

nafaqo darro. waxayna inta badan kutimaadaa laba nuuc: acute(ba,an) ama chronic(raaga)

1) Acute malnutrition: 

Nafaqo-xumada ba'an waxay ku dhacdaa waqti gaaban waxayna keeni kartaa

muruqha oo dhamaada. Marka uu daran yahay, waxaa lagu arki karaa soo muuqashada lafaha iyo/ama bararka labada cagood.

2) Chronic malnutrition:

Dhererka ubadku waa mid ka mid ah tilmaamayaasha ugu muhiimsan ee muujinaya caafimaad qabkiisa. Dhererku waxa uu ka tarjumayaa wadarta guud ee caafimaadka nolosha hore iyo cudurada. 

Dhibaatooyinka carruurta ka ilaaliya inay dherer ahaan ukoraanwaxay sidoo kale Ka ilaali inay noqdaan dad waaweyn oo caafimaad qaba, wax soo saar leh, caqli badan. Nafaqo-yarida daba dheeraatay ee saameeya carruurta laga bilaabo uurka ilaa 5 sano jir waxay saameeyaan koriimadooda iyo waxayna keenaysaa hoos u dhaca koritaanka dhererka (da'da oo uu ka gaato). Nafaqo-xumo daba-dheeraatay waxaa sabab u ah la'aanta muddada dheer ee nafaqooyinka/cuntooyinka ku habboon caruurta.

b) Micronutrient malnutrition (lack of minerals and vitamins)

Nafaqo-darrada noocaan ah waxaa loo yaqaan "gaajo qarsoon;" waxaana sabab u ah cunid la'aanta cuntada leh cusbada macdanta ah iyo fiitamiinnada taasoo horseedda fitamiin yaraanta macdanta (VMDs). Noocan nafaqo-xumada ah si fudud looma aqoonsan karo marka laga reebo marxaladaha hore marka ay calaamadaha caafimaadku soo baxaan.

Macdanta iyo fiitamiinnada ayaa jidhku uga baahan yahay tiro aad u yar; 

waxay aad muhiim ugu yihiin ka ilaalinta jirka caabuqyada. Caadiyan, 

Maqnaanshahooda cuntada ma keento in qofku "gaajo dareemo."

c) Overnutrition

Tani waa qaadashada nafaqooyinka xad dhaafka ah ee cuntooyinka muddo cayiman waxayna dadka ku keentaa caafimaad xumo. Nafaqeynta xad dhaafka ah waxay keentaa miisaan xad dhaaf ah, cayil. Nafaqada xad dhaafka ah waxaa sababi kara mid kasta arrimahan soo socda:

• Eating habits (cunista xad dhaafka ah)

• Health conditions(Xaaladaha caafimaadka)

• Qaadashada(dietary supplements) kaabis cunto oo badan oo aan la qorin

• Lack of physical activity(Dhaqdhaqaaq la'aanta jirka)

• Arrimaha nafsiga ah (stress)

• Arrimaha deegaanka (cuntooyinka aan badbaadada lahayn, tusaale, heavy metals in food, peer pressure)

• Daawooyinka

•Genetic factors (hidda-socodka)